معرفی رساله ای در دلک از دوره قاجار

(معرفی کتب طبی سنتی)

درباره تاریخچه دلاکی (ماساژ درمانی)، اسناد تاریخی نشان می‌دهد که این نوع درمان، قدیمی‌ترین شکل درمان جسم و روح است.

یکی از نخستین مراجع مکتوب در رابطه با ماساژ را می‌توان در کتاب طبی سنتی چینی یافت که تاریخ آن به قبل از میلاد باز می‌گردد که در آن ماساژ ماهیچه‌ها و پوست از شایع‌ترین شیوه‌های درمان است. از قدیم الایّام، در سرتاسر جهان، از دلاکی (ماساژ) اعضا، برای افزایش تندرستی، رفع درد و رسیدن به آرامش استفاده می‌شده و بالاخص به طور گسترده‌ای میان مصریان باستان، یونانیان و رومیان رواج داشته است.

دلاکی به عنوان یک هنر شفابخش باستانی است که بر روی دستگاه‌های بدن فواید بسزایی داشته و موجب آرامش و تسکین دردهای عصبی و گرفتگی‌های عضلانی می‌گردد و با تشدید جریان خون، فشار وارد بر رگ‌ها و سیاه رگ‌ها را کم کرده و از ناراحتی‌های قلبی می‌کاهد. هم چنین دلاکی در اندام‌های تحتانی بدن از جمله پا، یکی از کهن‌ترین انواع ماساژ بوده که حدود پنج هزار سال قبل در چین ابداع شده است. ماساژ ساق پا گردش خون در پاها را بهبود بخشیده و به جلوگیری از گشاد شدن سیاه‌رگها کمک می‌کند.

دلاکی، که امروزه به ماساژ درمانی معروف شده، عبارت است از دست‌ورزی به روی بافت‌های نرم بدن. این درمان به رهایی از استرس و فشار عضلانی و درد ناشی از صدمات و سرعت بهبود ناراحتی‌های حاد و مزمن کمک می‌کند. امروزه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از این روش به عنوان یک روش مراقبت بهداشتی استفاده می‌کنند.

زمانی که ماهیچه­ها بیش از حدّ فعالیت دارند، تجمّع مواد زاید، از جمله اسید لاکتیک می‌تواند باعث درد و گرفتگی و حتی اسپاسم عضلانی شود. ماساژ سبب می­شود که گردش خون و جریان لنفاوی بهبود یابد و مواد غذایی و اکسیژن تازه به بافت‌های مزبور رسیده و به خروج مواد سمی از بدن کمک می‌کنند؛ همچنین ماساژ بدن باعث تولید گلبول سفید، افزایش انرژی ذهنی و تقویت سیستم ایمنی می‌شود.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که ماساژ از راه‌های مختلفی چون افزایش جریان خون در مفاصل، درمان کشیدگی، خشکی و گرفتگی عضلات نقش بسزایی دارد. همچنین ماساژ بدن به صورت مداوم سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده، باعث تولید گلبول سفید و آرامش فرد و افزایش انرژی ذهنی او می‌شود. ماساژ بدن قبل از فعالیت‌های سخت، جریان خون را به سمت مفاصل هدایت می‌کند و ماساژ بعد از فعالیت به دفع سموم بدن و بهبود ماهیچه‌ها کمک می‌کند.

در ایران قدیم دلاکی به عنوان یک شغل محسوب می‌شده است. در حمام‌های قدیم کسانی بودند که در قبال دریافت دستمزد اندکی، به دلاکی افراد می‌پرداختند. مردم نیز به این نوع درمان ارج می‌نهادند و فواید بی‌شماری بر آن قایل بودند.

مؤلف این رساله، حاج محمدکریم بن ابراهیم، به سال 1272ق. به نقل احادیث معصومین - علیهم السلام، به خواهش و اصرار کربلایى رضاى سلمانى این کتاب جالب را تألیف کرده و در جای­جای آن ارادت خود را به ائم? معصومین (ع) نشان داده است. او در این کتاب از آداب نظافت فردى، آداب حمام، ناخن گرفتن، ختنه، حجامت، فصد، زالو انداختن، تیغ زدن، مشت­مال کردن، سر‌تراشیدن، دندان کشیدن، بهداشت لُنگ و آنچه که یک دلاک باید بداند، به زبانى رسا و آسان در ده باب و بعضی باب­ها در چند فصل آورده است.

نسخه ­ای از این رساله در کتابخان? مجلس سنای سابق، به شمار? 1341 موجود است که اثر حاضر بر اساس همان نسخه احیا شده است.

فهرست مطالب کتاب به شرح زیر است:

مقدّمه‏

باب اوّل در حمّام رفتن [و] آنچه باید انسان در حمّام بکند

باب دویّم در کتاب‏هاى متعلّقه به حمّام است و آنچه متعلّق بدان است

باب سیوم در زایل کردن مو از بدن‏

باب چهارم در کیسه کشیدن و سنگ‏پا به کار بردن و مالش دادن

باب پنجم در خضاب کردن‏

باب ششم در خون کم کردن است

باب هفتم در کندن دندان است

باب هشتم در ناخن چیدن‏

باب نهم در ختنه کردن است

باب دهم در شانه کردن و عطر به کار بردن

این کتاب از سوی دبیرخانه تدوین دانشنامه تاریه پزشکی اسلام و ایران و با همکاری منشور سمیر، به کوشش دکتر یوسف بیگ باباپور منتشر شده است.